Εμμανουήλ Σχίζας, Senior Policy Adviser, ACCA στο Λονδίνο
ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ στον Κωστή Πλάντζο, εφημερίδα ΠΡΩΤΟ ΘΕΜΑ, 18/7/2010
Ο Μάνος Σχίζας είναι ένας Έλληνας τεχνοκράτης με έδρα στο City του Λονδίνου. Εργάζεται για τη μεγαλύτερη Ένωση Ορκωτών Ελεγκτών-Λογιστών στον κόσμο (ACCA) και είναι ο συντάκτης της τριμηνιαίας της οικονομικής έρευνας. Αντλώντας από τη γνώση και την εμπειρία ενός ένα δικτύου 300.000 ορκωτών λογιστών που δραστηριοποιείται σε Ευρώπη, ΗΠΑ, Αφρική και Ασία, αναλύει τις τάσεις και τις προοπτικές της ελληνικής Οικονομίας, στην "μετά το Μνημόνιο εποχή"…
Θεωρείτε "αναγκαίο κακό" την υπαγωγή της χώρας στο Μηχανισμό Στήριξης;…
Η Ελλάδα μέχρι και τις αρχές του 2010 είχε ακόμη περιθώρια ελιγμών, εξ ου και η σχετική αισιοδοξία των μελών μας εκείνη την εποχή. Αυτό που περίμεναν οι αγορές ήταν ένα αξιόπιστο σήμα (και από τους πολιτικούς αλλά και από την κοινωνία) ότι το πολιτικό κόστος της διατήρησης ενός τεράστιου δομικού ελλείματος είχε πλέον υπερβεί το πολιτικό κόστος της δημοσιονομικής προσαρμογής. Αυτό τελικά δεν συνέβη. Αντιθέτως η παρέμβαση Stiglitz υπέρ της ήπιας προσαρμογής (και η ανακούφιση με την οποία την υποδέχτηκαν αρκετοί) έκλεισε ηχηρά την πόρτα σε τέτοια σενάρια.
Απο κει και πέρα όντως μπήκαμε σε μονόδρομο, καθώς βρεθήκαμε να δανειζόμαστε ολοένα και πιο βραχυχρόνια και ακριβότερα. Από μια διεθνή οπτική πάντως, αυτό που επέβαλε την ένταξή μας στο μηχανισμό στήριξης δεν ήταν το ενδεχόμενο πτώχευσης. Ιστορικά έχουν υπάρξει επιτυχημένες πτωχεύσεις και στη χώρα μας αλλά και ανά τον κόσμο. Το πρόβλημα ήταν ότι οι πιστωτές μας, στην πλειοψηφία τους Ευρωπαϊκές τράπεζες, αντιμετώπιζαν πλέον σοβαρά ερωτήματα για την κεφαλαιακή τους επάρκεια μπροστά στο ενδεχόμενο πτώχευσης των περιφερειακών χωρών. Το ζητούμενο δεν ήταν ποτέ να «βοηθηθεί» η Ελλάδα. Ήταν να διασωθεί η ευρωπαϊκή, και κατ’ επέκταση η παγκόσμια, οικονομία από μια μεγάλης κλίμακας χρηματοπιστωτική κρίση.
Όλοι διερωτώνται "μετά τον μηχανισμό διάσωσης, τι"; Βλέπετε σταθεροποίηση, ανάκαμψη ή μεγαλύτερη ύφεση στη χώρα μας. Τα χειρότερα απεφεύχθησαν ή είναι μπροστά μας;…
Η έρευνά μας μάς λέει ότι οι εκτιμήσεις των ορκωτών λογιστών στην Ελλάδα για την πορεία της παγκόσμιας οικονομίας και τις οικονομικές προοπτικές των οργανισμών τους έχουν καταποντιστεί. Το μικρό διάλειμμα αισιοδοξίας στις αρχές της χρονιάς οφείλετο στην έξοδο των ευρωπαϊκών χωρών από την ύφεση, στις πρώιμες υποσχέσεις για ενίσχυση της Ελλάδας χωρίς ιδιαίτερα επαχθείς όρους και στο τέλος της προεκλογικής αβεβαιότητας. Η έρευνά μας δείχνει πλέον μια βαθιά κάμψη στις νέες παραγγελίες και την εκπαίδευση προσωπικού, και αμφότεροι αυτοί οι δείκτες προμηνύουν κακές εξελίξεις για την απασχόληση γενικότερα.
Το μεγαλύτερο πρόβλημα όμως είναι ότι οι έρευνές μας δείχνουν μια σχετική κάμψη παγκοσμίως. Σε χώρες όπως η Κίνα, η Σιγκαπούρη ή η Μαλαισία, εκεί όπου τα μέλη μας νοιώθουν πιο έντονα από όλους τον παλμό του διεθνούς εμπορίου, οι δείκτες αισιοδοξίας πέφτουν συνεχώς τους τελευταίους εννέα μήνες. Η ανάκαμψη στην Ευρώπη έχει παγώσει. Ο αντίκτυπος από αυτές τις τάσεις θα φτάσει και στην Ελλάδα, και μάλιστα εν μέσω δημοσιονομικής προσαρμογής. Αυτή είναι μια πολύ μεγάλη πρόκληση και οι Ελληνικές επιχειρήσεις (όπως και η κυβέρνηση) πρέπει να βρίσκονται σε εγρήγορση.
Ανέμεναν κάτι καλύτερο οι άνθρωποι του χώρου σας; Τι μηνύματα είχαν και έχουν από τις κυβερνήσεις και τις επιχειρήσεις;
Το πόσο εύθραυστη είναι η οικονομική ανάκαμψη παγκοσμίως το γνωρίζουν πολύ καλά και οι κυβερνήσεις και οι επιχειρήσεις. Εμείς ως ACCA το επισημαίνουμε σε κάθε μας εισήγηση στις συνόδους των G-20 τα τελευταία δύο χρόνια και είναι σαφές ότι το μήνυμα έχει ληφθεί. Από την άλλη όμως, οι περισσότερες κυβερνήσεις ανά τον κόσμο γνωρίζουν ότι δεν μπορούν να αυξήσουν πολύ παραπάνω τις δαπάνες τους. Από την πλευρά των επιχειρήσεων, οι επενδύσεις σε παγκόσμιο επίπεδο έχουν αρχίσει να ανακάμπτουν – έχουμε ήδη δει τους πρώτους θετικούς δείκτες στην Άπω Ανατολή, αλλά το αν θα ακολουθήσουν εγκαίρως οι επιχειρήσεις στις πλουσιότερες χώρες είναι ένα ζήτημα.
Οι Έλληνες λογιστές που ζουν το σφυγμό της αγοράς, εμφανίζονται διχασμένοι σχετικά με τις πολιτικές της κυβέρνησης: η κυβερνητική πολιτική των τελευταίων έξι μηνών έχει αποσπάσει ταυτόχρονα τα θετικότερα και τα αρνητικότερα σχόλια που έχουμε δει στην Ελλάδα από τότε που ξεκίνησε η οικονομική έρευνα του ACCA. Αφ' ενός είναι σαφές ότι υπάρχουν παθογένειες που έπρεπε να αντιμετωπιστούν και άρα τα μέτρα προκαλούν ανακούφιση - αφ' ετέρου όμως η δημοσιονομική προσαρμογή είναι εξαιρετικά απότομη και ανισόρροπη. Μην ξεχνάμε ότι τέτοιου είδους προσαρμογή δεν έχει επιτευχθεί ποτέ στο παρελθόν σε ανεπτυγμένη χώρα.
Τι εννοείτε με αυτό; Η ορμή των γεγονότων και η πίεση των αγορών δικαιολογούσαν άλλες επιλογές, από αυτές στις οποίες οδηγήθηκε η κυβέρνηση;
Με βάση τα στοιχεία της έρευνάς μας, η δημοσιονομική προσαρμογή στην Ελλάδα είναι πολύ βαθύτερη από ό,τι ανέμεναν οι λογιστές στο τέλος του 2009 και πολύ βαθύτερη από ό,τι εκτιμούσαν ότι μπορεί να αντέξει η αγορά. Στατιστικά, όταν τα μέλη μας κάνουν λόγο για σύσφιξη πέραν του ανεκτού αναμένουν και πιο αργή ανάκαμψη της οικονομίας, ανεξάρτητα από το αν εγκρίνουν ή όχι τους χειρισμούς της κυβέρνησης. Αυτό που αποτυπώνεται δεν είναι μια κριτική των μέτρων: η Ελλάδα μπορεί να μην έχει καμμιά άλλη επιλογή, πέρα από μια παρατεταμένη ύφεση.
Με την αίσθηση των αγορών και την εμπειρία μεγάλων οικονομικών κρίσεων διεθνώς, διαβλέπετε πως θα απαιτηθούν πρόσθετα νέα μέτρα, πέραν του Μνημονίου ή και η έξοδος από το ευρώ; Ή όλα αρχίζουν και σταματάνε στο τριετές πρόγραμμα Προσαρμογής, που θέτει το Μνημόνιο; Οι δανειστές μας, το ΔΝΤ και οι ευρωπαίοι εταίροι μας θα διαδραματίσουν ουσιαστικό ρόλο (θετικό ή αρνητικό) πέρα ίσως και από τα τρία χρόνια που διαρκεί το Πρόγραμμα;
Ο μηχανισμός στήριξης από μόνος του έλυσε μόνο το πρόβλημα της ρευστότητας, και αυτό βέβαια μόνο προσωρινά. Αν όλα πάνε «καλά», το 2013 η Ελλάδα θα βγει από το μηχανισμό με χρέος 150% του ΑΕΠ (έναντι 115% το 2009), με το 8.5% του ΑΕΠ της να πηγαίνει για την αποπληρωμή τόκων (έναντι 5%) , με έναν λίγο πιο γερασμένο πληθυσμό και με χαμηλότερες προοπτικές ανάπτυξης. Αν κάποιος δεν ήθελε να δανείσει χρήματα ή να επενδύσει στην Ελλάδα του 2009, γιατί να του φανεί πιο ελκυστική η Ελλάδα του 2013;
Για το λόγο αυτό, πολλά θα εξαρτηθούν από το πρόγραμμα μεταρρυθμίσεων που συνοδεύει το μνημόνιο. Αν σε αυτά τα τρία χρόνια καταφέρουμε να αυξηθεί σημαντικά η ανταγωνιστικότητα της Ελλάδας, αν δώσουμε προτεραιότητα στις δημόσιες επενδύσεις και όχι στη δημόσια κατανάλωση και αν η παραοικονομία περιοριστεί αισθητά, τότε μπορεί όντως να οδηγηθούμε σε ανάκαμψη. Αν όχι, τότε η Ελλάδα θα χρειαστεί επάλληλα προγράμματα ενίσχυσης και οι επιλογές μας θα γίνουν πραγματικά δύσκολες. Ή θα αναγκαστούμε να αποποιηθούμε ένα μεγάλο μέρος της εθνικής μας κυριαρχίας, ή θα βγούμε από το Ευρώ (κάτι που και νομικά και οικονομικά ίσως αποδειχθεί πιο δύσκολο απ’ ό,τι φαντάζεται ο κόσμος), ή θα προχωρήσουμε σε επαναδιαπραγμάτευση με τους πιστωτές μας γενικότερα, όπως κάναμε ήδη με τους προμηθευτές των νοσοκομείων.
Σε αυτό το αρνητικό περιβάλλον, τι μέλλον μπορεί να έχουν οι μικρομεσαίες επιχειρήσεις, που αποτελούν και τη ραχοκοκαλιά της ελληνικής Οικονομίας; Βλέπετε σημάδια αντίστασης ή περαιτέρω κάμψης;
Παλαιότερες έρευνές μας έχουν δείξει ότι οι ορκωτοί λογιστές που συμβουλεύουν μικρές επιχειρήσεις (με λιγότερους από 50 υπαλλήλους, οι οποίες και παράγουν γύρω στο 48% του ΑΕΠ της Ελλάδας[1]) διαπιστώνουν πριν από "επεισόδια λιτότητας" μικρότερο ενδιαφέρον για μάρκετιγκ και επενδύσεις σε νέες αγορές, λιγότερο ενδιαφέρον για ανταγωνιστική τιμολόγιση και μεγάλη αποστροφή προς τη χρήση δανείων. Το ενδιαφέρον των επιχειρήσεων επικεντρώνεται στην εξασφάλιση της ρευστότητας και των χρηματορροών τους, κάτι που ήδη συμβαίνει σε μεγάλο βαθμό.
Οι μικρές επιχειρήσεις είναι στο σύνολό τους πιο ανθεκτικές απ’ ότι συχνά αφήνουμε να εννοηθεί. Εξαρτώνται σε πολύ μικρότερο βαθμό από τις τράπεζες απ’ ότι φανταζόμαστε και οι ιδιοκτήτες τους συχνά τις στηρίζουν με τις αποταμιεύσεις και την άμισθη εργασία τους. Πολλές βρίσκουν εξαιρετικές ευκαιρίες λόγω της κρίσης που δεν θα έβρισκαν σε καλύτερες εποχές. Η μεγάλη διαφορά όμως θα φανεί στην απασχόληση. Οι μικρομεσαίες επιχειρήσεις δεν απολύουν το ίδιο εύκολα όσο οι μεγαλύτερες και αρκετές πέρασαν το 2009 με πλεονάζον προσωπικό ελπίζοντας ότι τα πράγματα θα άλλάξουν προς το καλύτερο. Αυτό το πλεονάζον προσωπικό κινδυνεύει πλέον άμεσα.
Βλέπετε δηλαδή πως τώρα ξεκινά η ύφεση στην Ελλάδα; Και ως πού θα πάει; Τι πρέπει να γίνει;
Η Μεγάλη Ύφεση στην Ελλάδα έχει μόλις ξεκινήσει. Οι συνέπειες των μέτρων λιτότητας και της διεθνούς συγκυρίας στη ζήτηση ακόμη διαμορφώνονται και οι επιχειρήσεις θα νοιώθουν τον αντίκτυπο για πολλά χρόνια ακόμη. Όσο για το τι πρέπει να γίνει, δεν θα ήταν σωστό να κάνω υποδείξεις εξ ονόματος του ACCA. Αρκεί να επισημάνω ότι η Ελλάδα πρέπει να κερδίσει όχι μόνο το στοίχημα του 2013 αλλά και τον επόμενων χρόνων, ειδάλλως όλες μας οι θυσίες μπορεί να πάνε χαμένες.
