Τι είναι πολιτιστικός τουρισμός;
Στο τουριστικό marketing προορισμών διαχειριζόμαστε τους τουριστικούς πόρους καθώς και την προώθηση και προβολή τους στη διεθνή αγορά με σκοπό να βελτιστοποιήσουμε τις επιπτώσεις του τουρισμού στην τοπική κοινωνία (οικονομικές, κοινωνικές, περιβαλλοντικές). Με τον όρο πολιτιστικός ή πολιτισμικός τουρισμός , εννοούμε τη μορφή τουρισμού όπου ο πολιτισμός αποτελεί τη βάση για προσέλκυση τουριστών αλλά και δημιουργεί τη διάθεση/τάση για να ταξιδέψουμε. Ο πολιτιστικός τουρισμός εκφράζεται μέσα από πολλούς διαφορετικούς τρόπους. Μπορεί να είναι το ταξίδι μιας ομάδας μελετητών, ταξίδι για μια έκθεση, ένα φεστιβάλ ή άλλες εκδηλώσεις, μια εκδρομή σε αρχαιολογικούς χώρους ή αξιοθέατα, ταξίδι εμπειρίας στην τέχνη και το φολκλόρ, αλλά και ένα ταξίδι για Life & style νυχτερινή διασκέδαση.
Ο πολιτισμικός τουρισμός μπορεί πράγματι να κάνει τη διαφοροποίηση για έναν τουριστικό προορισμό. Αρκεί να χρησιμοποιείται για τη δημιουργία ενδιαφέροντων ταξιδιωτικών εμπειριών έτσι ώστε να προσελκύσουν τουρίστες. Πολλές διαφορετικές ιδέες αξιοποίησης του πολιτισμού χρησιμοποιούνται από τους οργανισμούς τουριστικής προβολής και τους επιχειρηματίες: φολκλόρ βραδιές με τοπική κουζίνα, μουσική και παραδοσιακό χορό, νυχτερινή λειτουργία μουσείων και αρχαιολογικών χώρων, θεματικά φεστιβάλ, εκθέσεις τέχνης, εταιρικές εκδηλώσεις μέσα σε χώρους πολιτισμού, κ.α.
Σημαντική είναι η κατηγοριοποίηση των πολιτιστικών τουριστών έτσι ώστε να καλύψουμε καλύτερα τις ανάγκες τους και να προσφέρουμε κατάλληλες υπηρεσίες. Π.χ. ένας Ιάπωνας που θέλει να επισκεφτεί την Ακρόπολη σε μισή ώρα και να συνεχίσει για τον επόμενο προορισμό, έχει άλλες ανάγκες και καλύπτεται με διαφορετικό πρόγραμμα σε σχέση με ταξιδιώτες/ερευνητές που ενδιαφέρονται βαθύτερα για γνώση. Σε αυτή τη δεύτερη κατηγορία επισκεπτών οφείλουμε να προσφέρουμε εξειδικευμένη εμπειρία η οποία θα μπορούσε π.χ. να συμπεριλαμβάνει συναντήσεις με ομάδα αρχαιολόγων ή ιστορικών ή και συμμετοχή σε ένα συμπόσιο. Είναι ανταγωνιστικό πλεονέκτημα να γνωρίζουμε τις ανάγκες των επισκεπτών και να μπορούμε να τους προσφέρουμε κατάλληλη υπηρεσία.
Το παράδειγμα της Ελλάδας
Ελάχιστες χώρες έχουν πολιτισμό όπου μπορούν να βασίσουν τη διαφοροποίηση τους. Η Ελλάδα είναι μια χώρα ευλογημένη σε αυτόν τον τομέα. Ο πολιτισμός αποτελεί βασική πηγή της τουριστικής προσφοράς. Εξακολουθεί να με γοητεύει αλλά και να με συγκινεί το γεγονός ότι σε όλα μου τα ταξίδια στο εξωτερικό, συναντώ ανθρώπους οι οποίοι γνωρίζουν με εντυπωσιακή λεπτομέρεια για τον πολιτισμό και την ιστορία μας, αναπολούν τα σχολικά χρόνια όπου μυήθηκαν στο μεγαλείο του ελληνικού πολιτισμού και έχουν όνειρο ζωής να επισκεφτούν κάποια ημέρα τη χώρα μας.
Τι κάνουμε όμως στην Ελλάδα σε αυτόν τον τομέα? Προς το παρών, αξιοποιούμε τον πολιτισμό μέχρι το επίπεδο του sightseeing. Δεν υπάρχει εμπλοκή του επισκέπτη στα πολιτιστικά δρώμενα έτσι ώστε να έχει μια καλύτερη επεξήγηση σε αυτό που συναντά αλλά ούτε και διαδραστική σχέση. Θα μπορούσαν π.χ. να χρησιμοποιούνται ηλεκτρονικά μέσα για να αποδώσουν την εμπειρία σε άλλη διάσταση. Θα μπορούσε να έχει προμελετήσει την επίσκεψη του μέσα από ηλεκτρονικά/ψηφιακά μέσα για να καταλάβει σε λίγο χρόνο τι συμβαίνει αλλά και να μπορεί να τα αναπαράγει μόνος του σε web-2.0 περιβάλλον. Παρατηρώ επίσης, αρκετές αδυναμίες σε ότι αφορά τη σωστή σήμανση και επεξήγηση των αρχαιολογικών ευρημάτων. Αντί να αναφέρουμε μόνο το όνομα ενός αγάλματος και την χρονολογία, θα μπορούσαμε να αναφέρουμε πληροφορίες που θα κάνουν πιο κατανοητό το έκθεμα αλλά και δυνατότερο το συναίσθημα του επισκέπτη όταν το αντικρίζει: τοποθεσία που βρέθηκε, τον σκοπό που εξυπηρετούσε, αν βρέθηκε μαζί με άλλα, αν σχετίζεται μαζί τους, γιατί δημιουργήθηκε με αυτό τον τρόπο, πληροφορίες για τον καλλιτέχνη κ.α. Μικρά, καλαίσθητα και τεκμηριωμένα βίντεο θα μπορούσαν να κάνουν την κατανόηση πολύ καλύτερη.
Δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι έχουμε ευθύνη να συμπεριφερθούμε με συνέπεια και σεβασμό στον επισκέπτη που έχει ταξιδεύσει χιλιάδες μίλια προκειμένου να ικανοποιήσει ένα όνειρο ζωής επισκεπτόμενος έναν σπουδαίο αρχαιολογικό χώρο. Σκεφτείτε έναν Ιάπωνα να φτάνει έξω από την Ακρόπολη και να βλέπει ένα χειρόγραφο σημείωμα στην είσοδο όπου αναφέρεται ότι «λόγω συνέλευσης των εργαζομένων, ο χώρος θα παραμείνει κλειστός». Ξαφνικά, γκρεμίζεται ένα όνειρο ζωής και δημιουργούμε αντιπάθειες. Δικαιούμαστε να ματαιώνουμε την επιθυμία και την αγάπη των ταξιδιωτών με αυτόν το τρόπο?
Ο διττός ρόλος του Υπουργείου Πολιτισμού και Τουρισμού
Η συνεύρεση του πολιτισμού με τον τουρισμό στο ίδιο Υπουργείο, δημιουργεί καλές προϋποθέσεις συνεργασίας μεταξύ των διαφόρων φορέων. Η πρότερη εμπειρία της ανεξάρτητης λειτουργίας έδειξε ότι δεν υπήρχε συντονισμός αλλά ούτε και συναντίληψη για το τι πρέπει να γίνει. Ο πολιτισμικός τουρισμός παραμένει μια ασαφής έννοια η οποία συνήθως περιορίζεται στην επίσκεψη αρχαιολογικών χώρων. Αρκετά λέγονται για την ανταγωνιστική σχέση ανάμεσα στους αρχαιολόγους και τους υπευθύνους τουρισμού. Οι αρχαιότητες αποτελούν μέρος της κοινωνικής προσφοράς μας στην παγκοσμιότητα και είναι σίγουρο ότι πρέπει να υπάρξει συνεργασία για την ανάδειξή τους.
Με ικανοποίηση διάβασα συνέντευξη του Υπουργού κυρίου Γερουλάνου αναφορικά με τον διττό ρόλο του Υπουργείου: «να προστατεύει και να αξιοποιεί» και αν πράγματι αυτό λειτουργήσει, φαίνεται να είναι μια καλή απόφαση η συμμαχία των μέχρι τώρα διαφορετικών Υπουργείων για την συναντίληψη, για την χάραξη ενιαίας στρατηγικής, για την επίτευξη κοινών στόχων.
Ο Πολιτισμός μέσα από την τεχνολογία
Ενδιαφέρουσα δράση έχει αναπτύξει το ευρωπαϊκό χρηματοδοτούμενο πρόγραμμα που δημιούργησε ένα δίκτυο επιστημόνων και άλλων εμπλεκόμενους σχετικά με την τεχνολογία και τον πολιτισμό (www.epoch-net.org). Ο τομέας του πολιτιστικού τουρισμού και τεχνολογίας, στον οποίον επικεφαλής ήταν ο Έλληνας διεθνούς φήμης Καθηγητής του Πανεπιστημίου του Bournemouth Δημήτριος Μπούχαλης, έκανε έρευνες για να δείξει τι είδους τεχνολογία χρησιμοποιούν οι τουρίστες πριν από την επίσκεψη σε αρχαιολογικούς χώρους, κατά τη διάρκεια και μετά. Η έρευνα έδειξε ότι χρησιμοποιούν το Internet για να πάρουν πληροφορίες πριν επισκεφτούν πολιτιστικούς χώρους. Ένα μεγάλο μέρος χρησιμοποιεί ηλεκτρονικές εφαρμογές όπως π.χ. headphones, digital displays και computer games ενώ βρίσκεται στον χώρο. Μετέπειτα, χρησιμοποιείται η τεχνολογία σε web-2.0 περιβάλλον για να μάθουν ακόμα περισσότερα αλλά και να μοιραστούν την εμπειρία τους με φίλους.
Παράλληλα, στο πρόσφατο συνέδριο ENTER 2010 για τον τουρισμό και την τεχνολογία, ο συντονιστής του epoch Καθηγητής David Arnold από το Πανεπιστήμιο του Brighton, επέδειξε εφαρμογές τεχνολογίας για τον Πολιτισμό όπου με τη δημιουργία γραφιστικών αναπαραστάσεων για μνημεία και αρχαιολογικούς χώρους επιτυγχάνουμε καλύτερη ανάδειξη και επεξήγηση των πολιτιστικών πόρων. Πρόκειται για μια μεγάλη ευκαιρία για χώρες που έχουν να επιδείξουν μνημεία και λαμπρό πολιτισμό, όπως η Ελλάδα. Από την άλλη, η παντελής έλλειψη τεχνολογίας στον τομέα του πολιτισμού στη χώρα μας (με μοναδική φαεινή εξαίρεση, το Ίδρυμα Μείζονος Ελληνισμού), είναι μια χαμένη ευκαιρία. Θα μπορούσαν να γίνουν καλές συνέργιες, ειδικά τώρα με την ενοποίηση των Υπουργείων.
Επόμενα βήματα
H Ελλάδα έχει συγκριτικό πλεονέκτημα στον πολιτισμό και πρέπει να τον αξιοποιήσει, όχι μόνο για οικονομικά οφέλη αλλά και για την ανάδειξη του πολιτισμού μας εκεί που πραγματικά αξίζει!
